Φ.Δ.Ο.Ρ. Φορέας Διαχείρισης Οροσειράς Ροδόπης

Εικ. 1 Αιμόνιο

Η αρχιτεκτονική της οικίας είναι μέρος αυτής του βορειοελλαδικού χώρου και του εξελιγμένου τύπου της κατοικίας της Τουρκοκρατίας με παραλλαγές. Την τυπολογία και την εξέλιξή της μπορούμε να παρακολουθήσουμε μέσα από το παράδειγμα της Σταυρούπολης. Ένας τύπος είναι το διώροφο δίχωρο πλατυμέτωπο με χαγιάτι και οργανώνεται γύρω από κλειστή και ανοικτή αυλή. Αρκετά διαδεδομένος είναι και ο αντίστοιχος τρίχωρος ή τετράχωρος τύπος. Το ισόγειο χρησιμοποιείται αποκλειστικά για τα ζώα και για αποθηκευτικούς σκοπούς. Ο όροφος αποτελείται από τα δωμάτια, που δεν επικοινωνούν μεταξύ τους και το χαγιάτι. Το χαγιάτι είναι ημιυπαίθρια προέκταση του εσωτερικού της κατοικίας, χρησιμεύει ως πνεύμονας ηλιασμού και αερισμού και μέσω αυτού γίνεται η επικοινωνία σε οριζόντιο και κατακόρυφο επίπεδο. Προστατεύεται με στηθαία ώστε να πετυχαίνεται η ιδιωτικότητα του χώρου. Ο χώρος από κάτω μένει ανοιχτός και ενιαίος με την αυλή.

Ενδιαφέρον παρουσιάζουν επίσης τα ερειπωμένα, λιθόκτιστα χωριά, πολλά από την εποχή του Β’ Παγκόσμιου Πόλεμου όπως στο χωριό Ποταμάκι στη διαδρομή προς τον καταρράκτη Λειβαδίτη (Τραχωνίου), ο ερειπωμένος οικισμός Τραχωνίου (στην ίδια διαδρομή), ο συνοικισμός των Διποτάμων (λίγο βορειότερα), των Θερμιών, του Αχλαδοχωρίου και του Παγονερίου.

Τα Πομακοχώρια ακόμα και σήμερα είναι ένα ολοζώντανο δείγμα ιδιαίτερων ορεινών παραδοσιακών οικισμών. Ό,τι στους υπόλοιπους οικισμούς παραμένει σαν μια ανάμνηση του παρελθόντος εκεί είναι ακόμη μια ζωντανή πραγματικότητα. Πρόκειται για δείγματα οικισμών που προσαρμόζονται με απόλυτο σεβασμό στο περιβάλλον και εναρμονίζονται με το τοπίο.

  Ένας από τους καθοριστικούς παράγοντες που επηρεάζουν τη διαμόρφωση της κατοικίας είναι η οικονομία της περιοχής. Οι Πομάκοι είναι αγρότες που ασχολούνται σχεδόν αποκλειστικά με την καπνοκαλλιέργεια και την κτηνοτροφία. Έτσι προσαρμοσμένη στην αγροτοποιμενική ζωή τους, η κατοικία υπηρετεί και στεγάζει την παραγωγή που καταλαμβάνει τον περισσότερο χώρο του σπιτιού, ενώ η οργάνωση της οικογένειας περιορίζεται σε ένα δωμάτιο μόνο. Ανήκει στον πλατυμέτωπο τύπο σπιτιού και είναι ορθογώνια και διώροφη. Επίσης απαιτείται μεγάλος υπαίθριος χώρος κοντά στο σπίτι για τα φυτώρια και τα ξηραντήρια του καπνού. Ο μικρός και διάσπαρτος κλήρος, η κλίση εδάφους, η έλλειψη πλατωμάτων εξαφανίζουν την αυλή και περιορίζουν την έκταση που μπορεί να καλύψει η οικία, με αποτέλεσμα να αυξάνει αναγκαστικά σε ύψος. Τα κτίσματα έχουν νότια κατεύθυνση και προφυλάγονται από τις καιρικές συνθήκες. Αυτό πετυχαίνεται με κατασκευαστικές προσαρμογές που εκμεταλλεύονται τον ήλιο, αλλά και τα προστατεύουν από αυτόν.

Εικ. 2 Άνω Θόλος

Ωστόσο τα τελευταία χρόνια η εισβολή νέων υλικών, μεθόδων και συστημάτων δομής προκαλεί επεμβάσεις και αλλοιώσεις στο χαρακτήρα των κατασκευών. Τέλος, ίχνη στο τοπίο έχουν μείνει από την παλαιότερη παρουσία Σαρακατσαναίων καθώς μέχρι σήμερα διακρίνονται ερείπια από τις παλαιότερες εγκαταστάσεις τους.

Εικ. 3 Καστανίτι

 Πηγές:

• ΥΠΕΧΩΔΕ. (2002). Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη του Φορέα Διαχείρισης Οροσειράς Ροδόπης

• Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας, Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων – Υγροτόπων. (2008). Σχέδιο ανάδειξης των προορισμών φυσικού και αισθητικού ενδιαφέροντος της Δυτικής και Κεντρικής Ροδόπης εκατέρωθεν των συνόρων.

• Παπαδημητρίου Γ. Παναγιώτης. (2003). Οι Πομάκοι της Ροδόπης. Εκδοτικός Οίκος Αδελφών Κυριακίδη Α.Ε.